Altena ontstond op 1 januari 2019 door een fusie van drie Brabantse buurgemeenten in het Land van Heusden en Altena: Aalburg, Werkendam en Woudrichem.

De gemeentenaam Altena verwijst naar het Land van Altena, de regio die in het noorden van de fusiegemeente ligt. Het zuidoostelijk deel van de gemeente ligt in het Land van Heusden.

De naamgeving verliep volgens de gebruikelijke procedure. Er werd een lokale naamgevingscommissie ingeschakeld, die onder leiding stond van René Bastiaanse, directeur van het Brabants Historisch Informatie Centrum. Bij de commissie kwamen in totaal 807 unieke namen binnen die beoordeeld werden.

Uit alle naamopties is door de commissie een shortlist gemaakt van vijf opties waar de gemeenteraden van de te fuseren gemeenten er elk drie kozen. Daarna kon de bevolking, vanaf 16 jaar, stemmen op de gekozen naamopties van de gemeenten. Hierbij kwam Altena als duidelijke winnaar uit de bus.

In opdracht van het college van Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant dienden deze drie gemeenten uiterlijk op 1 januari 2019 te fuseren, nadat er al langere tijd besprekingen hadden plaatsgevonden zonder enig resultaat voor betere samenwerking. De provincie wenste de fusie, om te komen tot een slagvaardige gemeente. Het besluit tot fuseren werd in januari 2016 genomen, waarna een fusietraject werd uitgezet waarin binnen vastgestelde termijnen door de gemeenten vaste taken zouden worden uitgevoerd. De provincie ging ervan uit dat het fusietraject door de betrokken gemeenten zelfstandig kon worden uitgevoerd, op basis van de studie "Veerkrachtig bestuur in Brabant". Op die wijze hoefde een opgelegde fusie op basis van de Wet algemene regels herindeling (Wet Ahri), waarin de provincie de regie van de betrokken gemeenten overneemt, niet plaats te vinden.[3]

Marcel Fränzel werd benoemd tot waarnemend burgemeester van deze fusiegemeente. Per 9 december 2019 is Egbert Lichtenberg burgemeester van Altena. Altena is met 226,64 km² de grootste gemeente van de provincie Noord-Brabant qua oppervlakte.